Psoriaz: simptomlar, səbəblər, müalicə və qulluq

Psoriaz sadə dildə: necə tanımaq və nə kömək edir

Psoriaz — yoluxucu olmayan, xroniki iltihabi dəri xəstəliyidir. Xəstəlik dalğavari gedir: alovlanma dövrləri remissiya ilə əvəz olunur. Psoriaza nəzarət mümkündür: düzgün qulluq, tetikleyicilərin idarəsi və sübutlu müalicə metodlarının birləşməsi işə yarayır.

Bu nədir

Psoriazda dərinin yenilənmə dövrü sürətlənir, bu da xarakterik lövhələrin yaranmasına səbəb olur. Xəstəlik yoluxucu deyil və məişət yolu ilə ötürülmür. Bu, sistemli vəziyyətdir: qaşınma, ağrı, dırnaqlarda dəyişikliklər və oynaqların zədələnməsi (psoriatik artrit) müşayiət oluna bilər.

Simptomlar

• qızarmış sahələr, üzərində gümüşü-ağ pulcuqlar;
• qaşınma, dartılma, çatlar, bəzən ağrı;
• dırnaqlarda dəyişiklik: nöqtəciklər, qalınlaşma, kövrəklik, qopma.
• Daha çox dirsəklər, dizlər, baş dərisi, bel nahiyəsi tutulur, amma digər sahələrdə, büküşlərdə (invers psoriaz), ovuc/ayaqaltında da ola bilər.

Əsas formalar

• Lövhəvi (plaque) — ən yayğın forma (klassik lövhələr).
• Damcıvari (guttat) — çoxsaylı xırda elementlər, tez-tez boğaz infeksiyasından sonra.
• İnvers — büküşlərdə hamar ocaqlar (qoltuqaltı, qasıq).
• Pustulyoz — irinli elementlərlə; mütləq gözlənilmədən həkim dəyərləndirməsi gərəkir.
• Psoriatik eritrodermiya — nadir, amma təhlükəli: demək olar bütün dəri tutulur, təcili yardım tələb edir.

Alovlanmanı tetikleyen amillər

Stress, infeksiyalar (xüsusən streptokokk), dərinin travması (Köbner effekti), soyuq/quru hava, siqaret, alkoqol, bəzi dərmanlar, artıq çəki/metabolik pozuntular. Tetikleyicilər fərddən-fərdə dəyişir.

Nə zaman təcili həkimə

• Dəridə sürətli yayılma, qızdırma, üşütmə;
• Eritrodermiya və ya pustulyoz forma əlamətləri;
• Şiddətli ağrı, irinli qabıqlar;
• Oynaq ağrısı/şişkinlik, səhər yığılma (artrit ola bilər);
• Uşaqlarda hər hansı nəzərəçarpan pisləşmə.

Diaqnostika

Adətən klinik (müayinə + dermatoskopiya). Göstərişlə: qaşınma/sıyırma, biopsiya, infeksiya/metabolik pozuntuların istisnası üçün analizlər. Ocaq şəkillərinin fotoqeydiyyatı terapiya dinamikasını izləməyə kömək edir.

Müalicə: pilləli yanaşma

• Yerlik (topikal) terapiya: keratolitiklər (salisil turşusu/karbamid), topikal kortikosteroidlər, D vitamini analogları, kalsinevrin inhibitorları (zona və müddət — həkim sxeminə görə).
• Fototerapiya: darzolaqlı UVB-311 nm — bir sıra formalarda sübutlu və təhlükəsiz üsul.
• Sistem terapiya: göstərişlə və nəzarətlə — metotreksat, siklosporin, retinoidlər, hədəfli/bioloji preparatlar.
• Yoldaş korreksiya: çəki, yuxu, stressin idarəsi, infeksiya ocaqlarının müalicəsi.

Evdə qulluq (işləyən vərdişlər)

• Gündəlik emoliyentlər (krem/maz), xüsusən duşdan dərhal sonra.
• Ətsiz yumşaq təmizləyicilər, ilıq su (isti yox), 5–7 dəq.
• İstilik mövsümündə hava nəmləndirici.
• Alovlanmada sərt skrab/pilinqdən çəkinin.
• Günəşdən qorunma: açıq sahələrə ilboyu SPF.

Tez-tez verilən suallar

• Psoriaz sağalır?
  Tam “söndürmək” mümkün olmasa da, müasir metodlar uzun remissiya və təmiz/əz cüzi lezyonlara nail olmağa imkan verir.
• Psoriaz ekzemadan nə ilə fərqlənir?
  Psoriazda daha çox sıx lövhələr və “parlaq” pulcuqlar olur; tipik zonalar — dirsək/diz/baş dərisi. Ekzema daha çox islanır, güclü qaşınır və büküşlərdə yerləşir. Dəqiq diaqnozu həkim qoyur.
• Hormonlu mazlar təhlükəlidirmi?
  Zona, güc və müddət düzgün seçildikdə təhlükəsiz və effektlidir. Sxemə riayət etmək və emoliyentlərdən istifadə vacibdir.

Pəhriz kömək edirmi?
Vahid “psoriaz pəhrizi” yoxdur. Artıq çəkinin azalması, alkoqolun məhdudiyyəti, siqaretin tərgidilməsi və balanslı qidalanma alovlanma tezliyini azalda bilər.